TEKST: Elastyczność psychologiczna – podstawa zdrowej psychiki

Elastyczność psychologiczna to umiejętność reagowania na doświadczenia we własnym życiu z otwartością, gotowością, ciekawością. To zdolność obserwowania z pewnego dystansu własnych myśli i emocji, i działania zgodnie z tym, co dla nas ważne i cenne, bez przymusu i dyktatu przekonań czy lęków. To możliwość życia pełnym, wartościowym życiem nawet w obecności cierpienia, które jest tego życia nieodłączną częścią. 

dekoracyjne
Fot. Kilimanjaro studioz (unsplash)

Elastyczność psychologiczną jest to pojęcie kluczowe dla nurtu terapii ACT (akceptacji i zaangażowania).

Kiedy mówię, czy piszę o elastyczności, najtrudniej mi wyrazić jedno: najlepiej zrozumieć ją przez doświadczenie, przez zmianę, jaka zachodzi w naszym życiu. Zmiana ta najpierw dotyczy jakości naszych zdarzeń psychicznych – tego jak się czujemy z tym, co myślimy i czujemy, a potem zmiana ta zaczyna być widoczna w naszych działaniach, decyzjach, życiu „zewnętrznym”. W doświadczeniu moim i wielu moich pacjentów elastyczność psychologiczna jest odczuwana jako większa wolność wewnętrzna.

6 procesów/umiejętności tworzących elastyczność psychologiczną

Na elastycznośc skłąda się 6 procesów/umiejętności,  które wzajemnie się uzupełniają. Są to: akceptacja, świadomość chwili obecnej, wartości, zaangażowane działanie, defuzja, procesy ja. W ACT pracujemy równolegle nad każdym z tych procesów, a pożądanym momentem zmiany jest tzw, zwrot (pivot), który stanowi świadectwo pewnego przełomu. Opowiem o każdym z tych procesów swoimi słowami, podając przykłady z doświadczenia osoby chorujacej.

Akceptacja

To synonim gotowości, a nie poddania się „temu, co ma być”. To zdolność, by pozwolić sobie odczuwać, nawet wtedy, gdy uczucia są bolesne lub stwarzają poczucie bezbronności. To gotowość, by przyjąć własne życie z całym jego bagażem, bez unikania, uciekania, fałszowania.

Przykład w chorobie: “Boję się pójść na tomografię komputerową bo dowiem się, że moja choroba postępuje szybko.” – Efektem unikania lęku może być to, że będę odkładała badanie, żeby go nie odczuwać. Zwrot przebiega od unikania doświadczenia do gotowości na nie. W tym wypadku deklaruję, że jestem gotowa odczuwać lęk, mimo, że jest to bardzo niekomfortowe uczucie i mimo lęku pójdę na to badanie.

Wartości

Proces, który pozwala wybierać takie jakości bycia i działania, do których chcę się rozwijać. Takie, które nie są celem, ale nieustającym dążeniem.

Przykład w chorobie: “Jestem taka zmęczona, nie wiem w co warto angażować moje ograniczone zasoby energii”. Zwrot przebiega od niejasnych lub narzuconych wartości do świadomego ich wyboru. Wartości rozumiane są jako kierunek działania, a nie cel, czy punkt dojścia. Są one realizowane każdego dnia. w przykładzie jasny obraz własnych wartości zadziała jak kompas przy podejmowaniu decyzji o tym, w co warto się angażować i dzięki temu pozwoli mądrzej gospodarować energią.

Defuzja

Oznacza zdolność, by zobaczyć swoje myśli z wystarczającym dystansem, aby móc wybrać, co zrobimy dalej, bez względu na to, co nasz umysł podpowiada.

Przykład w chorobie: myśl: “Nie mogę dostać awansu w pracy, bo nie sprostam mu jako osoba chora” – praca nie polega na dyskutowaniu z prawdziwością tej myśli, skupiamy się za to na jej funkcji. Zwrot przebiega od fuzji z tą myślą, kiedy uważasz ją za 100% prawdy o swoim świecie i życiu oraz nakaz postępowania, do tzw. defuzji (termin wymyślony w ramach ACT), kiedy patrzysz na nią z dysttansu jako na jedną z opcji, podsuwanych przez twój gadający umysł, której nie musisz posłuchać, jeśli nie służy ci. Dzięki temu że umiesz z dystanu spojrzeć na taką myśl możesz podjąć bardziej wolne działanie i np. przyjąć awans (ale nie musisz).

Procesy „ja”

Mój ulubiony proces. Oznacza zdolność, by zwrócić uwagę na to, że “ja” jest pewną opowieścią, jaką tworzysz o sobie. Pomaga zyskać odmienne perspektywy patrzenia na swoje doświadczenie – nie przez pryzmat tego, że coś musi pasowac do twojej historii. Ułatwia odnalezienie połączenia z głębszą, duchową stroną tego kim jesteś.

Przykład w chorobie: “Jestem chora na SM” – o ile ta wersja tożsamości zaczyna dominować w twoim życiu i usprawiedliwiasz nią swoje różne słabości może być przykładem, gdy złapałaś się na haczyk opowieści o sobie jako chorej. Zwrot dotyczy zmiany perspektywy patrzenia: nie jesteś tym, na co patrzysz (obiektem, konstrukcją, historią), jesteś tym, co patrzy (sobą w sposób pełny i wystarczający, bezwarunkowy). Twoje nowe doświadczenie lepiej ilustruje nowa myśl: “Choroba to tylko część mojego doświadczenia, to nie ja.”.

Obecność/uważność

To umiejętność kierowania uwagi w sposób intencjonalny, a nie nawykowy, tak, by dostrzegać to, co jest tu i teraz, w Tobie i na zewnątrz. Proces nieco zbliżony do mindfulness, lecz nie tyle chodzi w nim o bycie tu i teraz, ile o zdolność dowolnego przełączania uwagi pomiędzy teraz i wtedy, tu i tam.

Przykład w chorobie: “Zamartwiam się ciągle o to, co będzie, czy będę mogła skończyć zaczęty projekt, łapię się czasem na tym, że budzę się nagle z tych myśli i okazuje się, że syn coś do mnie mówi.” Zwrot przebiega od nieobecności w swoim doświadczeniu do bycia obecnym i uważnym. Koniec z teleportacją w inne wymiary, a raczej: teleportacja tak, ale tylko za świadomą zgodą. Jeśli chcę zastanowić się nad losami projektu i tym, jak choroba wpłynie na jego wykonalność – idę tam myślami. ale jeśli teraz jestem w kuchni i syn coś do mnie mówi – chcę być tu z nim na 100%.

Akcja, czyli zaangażowane działanie

Ten proces oznacza, że umiesz stworzyć nawyki, które wspierają Twoje wartości.

Przykład w chorobie: “Chcę rzucić cukier, ale jakoś nie mogę”. Zwrot: zamieniasz działanie impulsywne, bezczynność, lub prokrastynację czyli odkładanie na nigdy na drobne działania już teraz. Wiesz, że małe wzorce zachowań prowadzą Cię w kierunku ważnych wartości poprzez to, że kumulują się w większe i trwalsze wzorce. W przykładzie: nie musisz natychmiast rzucić całego cukru w diecie, możesz zaplanować, że przez tydzień zrezygnujesz z deseru po obiedzie. W ten sposób stworzysz podwaliny zdrowszej diety. W przykładzie użyłam diety, ale zaangażowane działanie dotyczy oczywiście wszystkich dziedzin życia: pracy, rodziny, rozwoju itd.

Elastyczność nie tylko w chorobie

Choroba nie jest jakimś owadem wyizolowanym w bursztynie, nie jest odcięta od reszty Ciebie i Twojego doświadczenia, od Twoich relacji, od pracy, od czasu wolnego. Dlatego kiedy pracujesz nad zdrową psychiką w chorobie, pracujesz całą sobą. Kiedy zwiększasz elastyczność, zmiany promieniują na całe Twoje życie. W przykładach odwoływałam się do doświadczenia choroby, ale 6 procesów/umiejętności to narzędzia, które można przylożyć do dowolnego doświadczenia. Ponieważ ja w mojej praktyce prywatnej stykam się z osobami chorymi, choroba jest naszym punktem startu, ale narzędzia ACT pozwalają mi traktować każdą osobę jako całość.

Anna Charko

Leave a Comment

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *